Znajdujesz się™ na archiwalnej stronie Instytutu Grotowskiego działają…cej do 21 marca 2016. Aktualna strona dostę™pna jest pod adresem: www.grotowski-institute.art.pl.
Instytut im. Jerzego Grotowskiego
  • Polish
  • English
Rynek-RatuszBrzezinkaNa Grobli
                                                              
strona główna arrow Archiwum arrow Historia arrow Teatr Laboratorium
Teatr Laboratorium
ilustracje
Teatr Laboratorium Nazwa „Teatr Laboratorium” odnosi się nie tylko do instytucji kierowanej przez Jerzego Grotowskiego, ale do całego tzw. teatralnego okresu jego twórczości, skupiającego się na realizacji przedstawień teatralnych (1959–1969), a także – do okresu kultury czynnej i Teatru Źródeł (lata siedemdziesiąte i początek lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku).

Kierowana od 1959 roku przez Jerzego Grotowskiego i Ludwika Flaszena w Opolu instytucja artystyczna nosiła z początku nazwę Teatr 13 Rzędów. W marcu 1962 roku dodano do niej człon „Laboratorium” i od tego momentu na pieczątkach widniała nazwa: Teatr-Laboratorium „13 Rzędów”. Z czasem na plakatach i w programach zrezygnowano z użycia dywizu i cudzysłowu, w wyniku czego do historii przeszły nazwy Teatr Laboratorium 13 Rzędów i Teatr Laboratorium.

Instytucja działająca wcześniej w Opolu jako Teatr „13 Rzędów” została założona przez małżeństwo – Stanisławę Łopuszańską i Eugeniusza Ławskiego, przedwojennych „Redutowców”, a w momencie powstania teatru – aktorów Teatru Ziemi Opolskiej. Zaproponowali oni władzom Opola zorganizowanie scenki kameralnej w pomieszczeniach Domu Związków Twórczych jako alternatywnej propozycji widowiskowej. Nazwa „13 Rzędów” odpowiadała liczbie rzędów krzeseł ustawionych w zaproponowanej im salce o powierzchni 72 metrów kwadratowych. Pierwsza nieoficjalna premiera nowego teatru, Freuda teoria snów Antoniego Cwojdzińskiego w reżyserii Stanisława Igara, odbyła się 13 maja 1958 roku. Drugą premierą, 8 listopada 1958 roku, byli Pechowcy (na podstawie dramatu Jerzego Krzysztonia Bogowie deszczu), wyreżyserowani przez Grotowskiego – zanim przejął on kierownictwo tej placówki, co nastąpiło w lipcu 1959 roku. Inicjatorzy powstania teatru, zniechęceni pogarszającymi się warunkami ekonomicznymi i problemami administracyjnymi, odeszli z Opola do Katowic. Pełniący po ich odejściu obowiązki kierownika administracyjnego Mieczysław Borkowski zwrócił się wówczas do Ludwika Flaszena, znanego krakowskiego krytyka teatralnego, aby objął kierownictwo artystyczne Teatru „13 Rzędów”. Jednak Flaszen – jako nie-praktyk – odmówił, proponując, aby kierownictwo artystyczne powierzyć Jerzemu Grotowskiemu (zarazem głównemu reżyserowi teatru), on zaś podjąłby się kierownictwa literackiego. W wyniku działań organizacyjnych Mieczysława Borkowskiego skompletowany został pierwszy zespół aktorski odnowionych „13 Rzędów”, złożony przeważnie z absolwentów krakowskiej Wyższej Szkoły Teatralnej, w osobach: Barbary Barskiej, Reny Mireckiej, Tadeusza Bartkowiaka, Antoniego Jahołkowskiego, Adama Kurczyny (jedynego aktora z pierwszego zespołu) i Zygmunta Molika. W późniejszym czasie skład ten zmieniał się wielokrotnie. W okresie opolskim do zespołu dołączali: Andrzej Bielski, Ryszard Cieślak, Zbigniew Cynkutis, Ewa Lubowiecka, Maja Komorowska, Aleksander Kopczewski, Maciej Prus, Stanisław Szreniawski, a także – związani ze środowiskiem krakowskiego Teatru 38 – Mieczysław Janowski, Jerzy Paszula i Stanisław Scierski. W teatrze podjął pracę również Waldemar Krygier, reżyser i plastyk z Teatru 38, w Teatrze Laboratorium przede wszystkim twórca plakatów i kostiumów.

8 października 1959 roku odbyła się pierwsza premiera Teatru „13 Rzędów” pod nowym kierownictwem: Orfeusz wg Jeana Cocteau, do scenariusza teatralnego i w reżyserii Jerzego Grotowskiego, z Adamem Kurczyną w roli tytułowej. Od tego momentu Teatr „13 Rzędów” był anonsowany jako instytucja działająca przy opolskim Domu Związków Twórczych oraz posiadająca licencję Ministerstwa Kultury i Sztuki. Jego główna linia repertuarowa objęła kolejne premiery: Kaina wg Byrona (30 stycznia 1960), Misterium-buffo wg Majakowskiego (31 lipca 1960), Siakuntalę wg Kalidasy (13 grudnia 1960 – od niej rozpoczyna się stała współpraca Grotowskiego z Jerzym Gurawskim – autorem architektury przestrzeni scenicznej), Dziady wg Mickiewicza (18 czerwca 1961), Idiotę wg Dostojewskiego (22 października 1961 – był to jedyny spektakl mieszczący się w głównej linii repertuarowej, którego nie wyreżyserował Grotowski – twórcą spektaklu był Waldemar Krygier), Kordiana wg Słowackiego (13 lutego 1962), Akropolis wg Wyspiańskiego (10 października 1962 – I wariant, 24 listopada 1962 – II wariant; oba warianty zrealizowane przez Grotowskiego wspólnie z Józefem Szajną i Eugeniem Barbą jako reżyserem-asystentem), Tragiczne dzieje doktora Fausta wg Marlowe’a (23 kwietnia 1963 – prapremiera polska), Studium o Hamlecie wg Szekspira i Wyspiańskiego oraz III wariant Akropolis (10 czerwca 1964).