Kurs wiodący

Rok akademicki 2015/2016

Idea
Jest rzeczą ciekawą, że postulat autonomizacji sztuki teatru zbiega się z próbami definicji użyteczności teatru. Pod koniec XIX wieku teatr uwalnia się od literatury i pojawiają się próby definicji jego wyjątkowej cechy odróżniającej go od innych sztuk, a równocześnie formułowane są postulaty wykorzystania teatru jako medium diagnozującego rzeczywistość (teatr – niczym naturalistyczna powieść – miałby kreślić niemalże medyczną diagnozę społeczeństwa). Tworzenie teatru z perspektywy utylitaryzmu nie było niczym nowym, bo przecież jego związek z politycznością (nawet dosłowną) nie był niczym rewolucyjnym. Uderza jednak, że bardzo szybko teatr jako wartość sama w sobie przestaje artystom teatru wystarczać: pojawia się szczególna dynamika teatralnego dzieła, które stając się autonomiczne, na nowo szuka relacji z tym, co nieteatralne. Twórcy teatralni, gdy tylko odnajdują – ich zdaniem – esencję teatru, natychmiast dążą do jej przekroczenia.

Taka dynamika cechuje doświadczenie teatralne Jerzego Grotowskiego, dla którego najbardziej podstawowy model teatralnej relacji, raz odnaleziony, natychmiast prowokuje do jego przekraczania, czego skrajnym rezultatem była rezygnacja z działań par excellence teatralnych. Jeśli nawet teatr nie służył Grotowskiemu do poznawania całych społeczeństw (daleko stąd do idei teatru-analitycznej powieści psychologicznej) to przecież był narzędziem badania – a może i zmieniania – człowieka. Jakby u źródeł teatru tkwiła nie tyle teatralność, ile wezwanie do przekroczenia tego, co teatralne. Przekonali się o tym: Peter Brook, dla którego teatr stanowił narzędzie międzykulturowych mediacji; Robert Wilson, którego teatr stawał się pomostem do doświadczenia osób o innym sposobie obcowania ze światem; Pippo Delbono, którego teatr ożywał dzięki działaniom osób spoza teatralnego świata.
Teatr, znajdując swoją istotę, natychmiast chce stanąć ponad nią. Jakby jego naturą było właśnie nieustanne odbijanie się od założycielskiego paradygmatu, jego przekraczanie, a czasem nawet negowanie. Teatralność, ta wyjątkowa cecha teatru czyniąca go sztuką niezależną, nie istnieje bez tego, co ponad tą teatralnością. I właśnie ten transgresyjny charakter teatru sprawił, że sztuka ta nie zamknęła się we własnych ramach, ale – ledwo udowodniwszy swoją autonomiczność – na nowo wchodziła w relacje ze światem i innymi sztukami. Od powojnia mnożyły się teorie i postulaty domagające się wyrwania teatru z orbity innych sztuk, podobnie jak niemal w tym samym czasie muzyka odkrywała teatralny charakter koncertu (John Cage) czy malarstwo – teatralny charakter malarskiego gestu (Jackson Pollock). Poza teatralnymi środowiskami rodziły się teorie performansu. XX wiek, choć miał być wiekiem upadku teatru (czyż kino nie miało zabić sztuki sceny?), stał się okresem jego niebywałego rozwoju: teatr okazał się niebywale ekspansywny, a teatralność odnajdywana była w najróżniejszych ludzkich działaniach: artystycznych bądź – pozornie – bardzo od nich odległych. Wróżono teatrowi kres, a tymczasem teatr zaraził własną istotą najróżnorodniejsze formy ludzkiej aktywności.

Kolejny Otwartego Uniwersytetu Poszukiwań poświęcony będzie dynamice relacji t e a t r  –  t o, c o  p o z a  t e a t r e m. To z jednej strony rozważania o artystach, którzy poszukując źródeł teatru, odkrywali jego związki z rzeczywistością nieteatralną, z drugiej zaś o sztuce, która szukając swojej cechy indywidualnej, zmieniała sposób rozumienia i funkcjonowania innych sztuk. Wykłady i seminaria będą próbą opowiedzenia z różnych perspektyw o współczesnych artystach teatru, ze szczególnym uwzględnieniem zaproszonych przez Instytut Grotowskiego do udziału w Olimpiadzie Teatralnej w 2016 roku takich twórców jak: Eugenio Barba, Peter Brook, Romeo Castellucci, Pippo Delbono, Jan Fabre, Walerij Fokin, Heiner Goebbels, Krystian Lupa, Tadashi Suzuki, Theodoros Terzopoulos, Krzysztof Warlikowski czy Robert Wilson.

Opiekun naukowy

dr Piotr Olkusz

Program
Sesja I
4–5 grudnia 2015
Dr Piotr Olkusz (Uniwersytet Łódzki)
Obrazy ponad wszystko

Sesja II
15–16 stycznia 2016
Dr Anna Róża Burzyńska (Uniwersytet Jagielloński)
Teatr muzyczności

Sesja III
19–20 lutego 2016
Dr hab. Tomasz Majewski (Uniwersytet Jagielloński)
Scena muzealna – media ekspozycji

Sesja IV
1–2 kwietnia 2016
Łukasz Drewniak (teatralny.pl)
Pułapka dzieciństwa. Pamięć

Sesja V

6–7 maja 2016
Dr hab. Agnieszka Jelewska-Michaś (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza)
Antropocen. Performowanie końca, przeciwdziałanie zagrożeniu

Sesja VI
3–4 czerwca 2016

Prof. Dariusz Kosiński (Uniwersytet Jagielloński)
Performer – spełnianie i przekraczanie kondycji ludzkiej

Sesja VII
17–18 czerwca 2016
Dr Joanna Krakowska (Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk)
Teatr ze skutkiem, czyli o polityczności

Sesja VIII
23–24 września 2016
Sesja organizacyjna przed Olimpiadą Teatralną „Świat miejscem prawdy”

Sesja IX
Październik–listopad 2016
Udział w Olimpiadzie Teatralnej „Świat miejscem prawdy”

Sesja X
16–17 grudnia 2016
Konferencja podsumowująca OUP z udziałem zaproszonych gości

Przebieg

Opiekun naukowy: dr Piotr Olkusz

Koordynacja projektu: Sylwia Fiałkiewicz, fsylwia@grotowski-institute.art.pl