TEATR W KRAINIE UTOPII
Monte Veritá – Mathildenhöhe – Hellerau – Goetheanum – BauhausWYKŁADY
 Semestr autorski 2 (2011/2012)
Przedmiotem cyklu wykładów są poszukiwania nowej estetyki teatru podejmowane na początku XX wieku na terenie Niemiec i Szwajcarii, koncentrujące się przede wszystkim na uwolnieniu ekspresji cielesnej aktora oraz na ustanowieniu ekwiwalentnych wobec niej zależności pomiędzy wykonawcą a innymi elementami sztuki teatru (przestrzenią, plastyką, muzyką). Ten nurt eksperymentalnych poszukiwań znalazł dogodny obszar poza oficjalnym życiem teatralnym oraz teatrem instytucjonalnym. Ukształtował się on we wspólnotach wegetariańskich, koloniach artystycznych i miastach-ogrodach powstających na przełomie XIX i XX wieku na fali tzw. Lebensreform – „reformy życia”. Składały się na nią, z jednej strony, ruchy anty-modernistyczne, działające na rzecz odrodzenia tradycyjnych form życia i głoszące program przywrócenia człowiekowi jego naturalnego (tzn. przedindustrialnego) środowiska, a tym samym odzyskania wartości egzystencji ludzkiej. Na przeciwnym biegunie znajdowały się działania pro-modernistyczne, poprzez nowe formy organizacji rzeczywistości zmierzające do kreowania społeczeństwa przyszłości, społeczeństwa, które wykorzysta dynamikę postępu technologicznego na rzecz poprawy jakości istnienia. Uspójnieniem poszukiwań reformatorskich w ramach poszczególnych zbiorowości była sztuka i działania performatywne – tworzono własne rytuały, obrzędy, ceremonie i widowiska, które służyły budowaniu poczucia jedności oraz wizualizacji idei konstytutywnych dla danej zbiorowości.
Działalność wspólnot podejmujących próby praktycznej reformy życia zinterpretować można w kategoriach utopii, gdyż opierały się one na tworzeniu wyidealizowanych struktur społecznych, funkcjonujących w doskonałej przestrzeni (idealne miasto, miasto-ogród), w oparciu o abstrahujące od rzeczywistości relacje ekonomiczno-gospodarcze. Jeśli przyjąć, że utopie nie są po nic, nie są zabawami bez konsekwencji, lecz każda utopia – zwłaszcza heroiczna – w jakiś sposób zmienia rzeczywistość, to prawidłowość ta objawia się także w eksperymentach teatralnych prowadzonych we wspólnotach: podejmowane w krainie utopii – realnie zmieniały teatr. W takich ośrodkach jak Monte Veritá koło Ascony, Mathildenhöhe w Darmstadt, Hellerau koło Drezna, Goetheanum w Dornach koło Bazylei czy Bauhaus (zwłaszcza w Weimarze i Dessau) poszukiwanie własnych form ekspresji teatralnej było na tyle intensywne i nowatorskie, że osiągnięcia działających tam twórców – m.in. Rudolfa Labana, Petera Behrensa i Georga Fuchsa, Emila Jaques-Dalcroza, Rudolfa Steinera i Oskara Schlemmera – stały się ważnym wkładem w reformę teatru w latach 1900-1930.
Wykład I
23 stycznia {poniedziałek} 17:00
Monte Veritá – performanse natury
Wykład II
20 lutego {poniedziałek} 17:00
Mathildenhöhe – rytuał symbolu
Wykład III
19 marca {poniedziałek} 17:00
Hellerau – laboratorium rytmu
Wykład IV
16 kwietnia {poniedziałek} 17:00
Goetheanum – misterium „żywego słowa”
Wykład V
21 maja {poniedziałek} 17:00
Bauhaus – teatr formy, barwy i ruchu
Podstawę wykładów stanowią materiały do książki Teatr w krainie utopii przygotowywanej w ramach projektu badawczego MNiSzW Nr N N105 127535.
Prof. dr hab. Małgorzata Leyko zajmuje się badaniami w dziedzinie teatrologii, specjalizując się w dziejach teatru oraz historii europejskich doktryn i teorii teatralnych. Jej prace naukowe koncentrują się wokół takich zagadnień jak teatr niemieckojęzyczny w XIX i XX wieku, teatr żydowski w Polsce, polsko-niemieckie stosunki teatralne oraz rozwój teorii teatralnych od początku XIX wieku. Z tego zakresu opublikowała autorskie opracowanie Reżyser masowej wyobraźni. Max Reinhardt i jego teatr dla pięciu tysięcy (Łódź 2002) oraz około trzydziestu artykułów i rozpraw. Jest redaktorem tomu zbiorowego Łódzkie sceny żydowskie (Łódź 2000) oraz współredaktorem kilku tomów zbiorowych wydanych w Polsce i w Niemczech. Ważną część jej dorobku naukowego stanowią przekłady tekstów naukowych z języka niemieckiego, spośród których wspomnieć należy tłumaczenie na język polski pierwszego u nas akademickiego podręcznika Wprowadzenie do nauki o teatrze Christophera Balme’a (wspólnie z Wojciechem Dudzikiem, Warszawa 2003, wyd. II – 2005) oraz kolejne tomy w serii „Theatroteka” – Georga Fuchsa O scenie przyszłości (Gdańsk 2005), Maxa Reinhardta O teatrze i aktorze (Gdańsk 2006) i Ludwiga Tiecka O cudowności u Shakespeare’a (w druku).
Prowadzi kierownictwo zespołowych grantów badawczych w ramach badań własnych UŁ oraz KBN (Teatr masowy – teatr dla mas). Jest członkiem Komitetu Nauk o Kulturze PAN oraz Komitetu Nauk o Sztuce PAN. Należy do stowarzyszeń naukowych, m.in. Polskiego Towarzystwa Historyków Teatru, Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego, Gesellschaft für Theaterwissenschaft (Niemcy) oraz międzynarodowego stowarzyszenia Thalia Germanica, którego jest wiceprzewodniczącą. Utrzymuje liczne kontakty zagraniczne, współpracując z uniwersytetami m.in. w Niemczech, Austrii, Włoszech. W semestrze letnim 2004/2005 była profesorem wizytującym w Uniwersytecie Wiedeńskim. Od roku 2001 pełni funkcję kierownika Katedry Dramatu i Teatru UŁ.
|
