| Adolphe Appia - prof. Małgorzata Sugiera (UJ) |
|
7–8 grudnia 2012 7 grudnia {piątek} 18:00 Sala KinowaCiało i przedstawienie: zrealizowana reforma iluzji scenicznej Adolphe’a Appii – wykład Szwajcarski teoretyk teatru i scenograf, często określany mianem „profety nowoczesnego teatru”, twórca terminu „dzieło sztuki żywej”, należy bodaj do tych reformatorów teatru przełomu XIX i XX wieku, którzy wywarli największy wpływ na dzisiejszy teatr i sztukę, a zarazem popadli w najgłębsze zapomnienie. A może raczej należałoby powiedzieć, że wywarli największy wpływ i właśnie dlatego popadli w zapomnienie. Najlepiej pokazuje to fakt, że kiedy wreszcie w 1983 roku Marie L. Balet-Hahn opublikowała pierwsze pełne wydanie spuścizny Appii, jego konkretne projekty i sceniczne rozwiązania, uzupełniające i znakomicie rozjaśniające znane wcześniej propozycje teoretyczne reformy inscenizacji oper Wagnera, nie spotkały się z większym zainteresowaniem. W latach osiemdziesiątych XX wieku architektoniczny dyspozytyw nagiej sceny i aktywne światło nie bulwersowały nawet najbardziej tradycyjnych krytyków i widzów. Czy zatem warto powracać do Appii i jego (zrealizowanej) propozycji zmiany samych podstaw scenicznej reprezentacji i iluzji? Warto z dwóch co najmniej powodów. Jeden to odkrycie przez włoskich uczonych z Parmy tak zwanych neutronów lustrzanych, potwierdzające intuicje kognitywistów, że mierzymy świat własnym ciałem. To odkrycie każe nam inaczej spojrzeć na komunikację międzyludzką, także w sztuce, gdyż ujawnia charakter symulacyjny naszych procesów myślowych. Nie tylko rozumiemy innych, ale również przedstawiamy sobie ich działania i odtwarzamy je we własnym ciele. Drugiego powodu dostarcza rozpowszechnione dziś zjawisko tak zwanego teatru site specific, wykorzystującego miejsca pozateatralne (jak choćby przedstawienie H. Jana Klaty, usytuowane na terenie Stoczni Gdańskiej), oraz sztuki instalacji (Oleg Kabakov, Bill Viola). I dopiero spojrzenie przez ten podwójny pryzmat na niegdysiejsze propozycje reformy teatru Appii pozwala w pełni docenić kluczowe dla jego estetyki zdanie: „Dramat w Parsifalu rozgrywa się dla realisty w Hiszpanii; dla idealisty dzieje się on w nas samych”. 8 grudnia {sobota} 10:00 Sala Kinowa Ciało i przestrzeń – warsztaty Niewyjaśnioną tajemnicą pozostaje do dziś kwestia tego, dlaczego na rysunkach i projektach scenograficznych Appii brakuje wizerunków ludzkich ciał, choć właśnie żywa ekspresja ciał aktorów miała w jego intencji zastąpić skonwencjonalizowane znaki teatralne jako podstawa komunikacji między sceną a widownią. Czy powodem było jego antyrealistyczne nastawienie w epoce, która efekt wiarygodności i realizmu nadal łączyła ściśle ze scenografią, z wyglądem świata przedstawionego? A może indywidualne predyspozycje i ograniczenia artysty, którego prywatne życie układało się nie mniej fatalnie niż bardziej znane losy Antonina Artauda? A może – i bardziej współcześnie – te puste, częstokroć monumentalne dyspozytywy architektoniczne to rodzaj wirtualnej przestrzeni, którą powinien zagospodarować po swojemu awatar każdego, kto je ogląda? Punktem wyjścia do tej detektywistycznie zakrojonej wyprawy będą lektura i analiza pism teoretycznych i rysunków samego Appii, tak z okresu prób reformy inscenizacji wagnerowskich, jak późniejszej współpracy z Emilem Jaquesem Dalcrozem w Hellerau. Efekty analiz zostaną skonfrontowane z dwoma bardziej współczesnymi przykładami relacji między ludzkim ciałem a architekturą. Pierwszy z nich to przestawienie teatru tańca Sashy Waltz Körper (Ciała, 2000), drugi to film Christophera Nolana Incepcja (2010). Szczególnie w tym ostatnim powraca z całą mocą, choć w odmiennym kształcie, podstawowe dla Appii pytanie o miejsce i funkcję ludzkiego ciała w percepcji świata, w ustanawianiu i potwierdzaniu jego realności (wiarygodności). Proponowane lektury: • Adolphe Appia: Uwagi o inscenizacji „Pierścienia Nibelunga” (s. 38–57); Jak zreformować naszą inscenizację? (s. 59–70); Żywa sztuka? Czy martwa natura? (s. 171–182), [w:] tegoż: Dzieło sztuki żywej i inne prace, przetłumaczyli Janina Hera, Leszek Kossobudzki i Hanna Szymańska, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1974. • Małgorzata Sugiera: Wagnerowskie inscenizacje Appii, [w:] Mity teatru XX wieku: od Stanisławskiego do Kantora, pod redakcją Krzysztofa Pleśniarowicza i Małgorzaty Sugiery, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1995, s. 17–30. Filmografia: • Körper, reż. Sasha Waltz, Schabühne am Lehniner Platz, Berlin 2000. • Incepcja, reż. Christopher Nolan, USA/Wielka Brytania 2010. Małgorzata Sugiera – profesor zwyczajny Uniwersytetu Jagiellońskiego i kierownik Katedry Performatyki. Gościnnie prowadziła wykłady i seminaria na niemieckich i francuskich uniwersytetach. Jej zainteresowania naukowe obejmują historię i poetykę europejskiego dramatu XX wieku oraz problematykę gender i queer. Zajmuje się także tłumaczeniem prac naukowych z kilku języków (m.in. J.L. Styan: Współczesny dramat w teorii i scenicznej praktyce, 1995; Hans-Thies Lehmann: Teatr postdramatyczny, 2005; Słownik dramatu nowoczesnego i najnowszego, red. Jean-Pierre Sarrazac, 2007; Erika Fischer-Lichte: Estetyka performatywności, 2008; Judith Butler: Żądanie Antygony, 2010; Hal Foster, Powrót Realnego, 2010; Freddie Rokem: Wystawianie historii, 2010). Tłumaczy także sztuki teatralne, między innymi Heinera Müllera, Elfriede Jelinek, Fritza Katera czy Laurenta Gaude. Opublikowała dziewięć monografii, ostatnio Upiory i inne powroty. Pamięć – historia – dramat (2005) oraz Inny Szekspir (2009). W 2010 roku ukazało się II wydanie jej przygotowanej razem z Wojciechem Baluchem i Joanną Zając monografii zbiorowej Dyskurs, postać i płeć w dramacie, a w 2011 roku II wydanie poszerzone Potomkowie króla Ubu. Szkice o dramacie francuskim (od Jarry’ego do Lagarce’a). Współredagowała monografię Fictional Realities/Real Fictions. Contemporary Theatre in Search of a New Mimetic Paradigm (Cambridge 2007), Worlds in Words. Storytelling in Contemporary Theatre and Playwriting (Cambridge 2010) oraz antologię polskiej myśli teatralnej XX wieku Theater spielen und denken (Suhrkamp 2008). Jest także w redakcji trzech serii wydawniczych: „Horyzonty współczesności” (Universitas), „Interpretacje” (Księgarnia Akademicka) oraz „Dramat współczesny” (Panga Pank). W ramach kursu wiodącego: Wielka? Reforma? Teatru? |