| Szaleństwo i metoda. Teatr Lecha Raczaka |
|
Spotkanie z udziałem Lecha Raczaka, Juliusza Tyszki, Katarzyny Knychalskiej i Jarosława Freta
Wstęp wolny Podczas spotkania zaprezentowane zostaną trzy tomy Pism teatralnych Lecha Raczaka, pod redakcją Juliusza Tyszki (Wydawnictwo Miejskie Posnania, Malta Poznań Festival, Poznań 2012): „Plac Wolności” i inne scenariusze teatralne (1982–2010), Więcej niż jedno życie. Kreacje zbiorowe Teatru Ósmego Dnia (1977–1985). Postzapisy oraz Szaleństwo i metoda. Artykuły, szkice, notatki. Lech Raczak – współzałożyciel Teatru Ósmego Dnia w Poznaniu (1964), w którym pracował początkowo jako aktor, a od 1967 roku także jako reżyser (Taniec śmierci i pomyślności), w 1968 został jego kierownikiem artystycznym. Wraz zespołem Teatrem Ósmego Dnia zapoczątkował w Polsce okres teatralnej kontestacji – artystyczny protest przeciw nadużyciom władzy, rewoltę przeciw skostniałym strukturom społecznym i stereotypowi w sztuce (Wprowadzenie do…,1970 i Jednym tchem, 1971). Równocześnie stworzył wyrazisty, rozpoznawalny, z czasem naśladowany, język teatralny oparty na ekspresyjnych i emocjonalnych działaniach aktorskich, traktowaniu całej przestrzeni teatralnej jako miejsca gry, bliskim kontakcie między aktorami i widzami, opisujący aktualne problemy społeczne przy użyciu metafory i skrajności uczuć – i z bólem, i z ironią. W latach siedemdziesiątych stworzył we współpracy z aktorami Teatru Ósmego Dnia oryginalną metodę pracy, opartą na spontaniczności i fizycznej improwizacji grupy, w której międzyludzkie akcje powstałe w toku improwizacji były przetwarzane w sekwencje przedstawień. Wszyscy uczestnicy tego procesu – aktorzy i reżyser – stawali się autorami scenariuszy i tekstów przedstawień. Wychodząc od potrzeby poszukiwania i demonstrowania prawdy o człowieku i jego czasie (początkowo pod wpływem Grotowskiego), sformułował w połowie lat 70. podstawowe założenia własnej metody teatralnej: człowiek, organicznie, naturalnie i całkowicie zmienia rolę społeczne i środki autoekspresji; gra, gotowość do przekształcania osobowości, zmiana masek, zdolność do kłamstwa jest prawdą człowieka, istotą aktorstwa i teatru (Przecena dla wszystkich, 1977; Ach, jakże godnie żyliśmy, 1978; Więcej niż jedno życie, 1980). W 1982 roku – poza głównym nurtem swojej aktywności – wyreżyserował Proces Kafki w Teatrze Polskim w Poznaniu.  Teatr Ósmego Dnia, pozostając w stałym konflikcie z władzami, był obiektem różnego rodzaju represji (zakazy występów w różnych miastach, zakazy wyjazdów zagranicznych, zakazy publikacji recenzji itp.); w 1984 po decyzji Ministerstwa Kultury pozbawiającej zespół dotacji, sprzętu i sali i zakazującej występów grał nielegalnie, głównie w kościołach (Wzlot, 1981; Raport z oblężonego miasta, 1983; Piołun, 1985; Mała Apokalipsa, 1985). W 1986 Lech Raczak wyemigrował; w ciągu następnych lat z częścią zespołu, przy udziale zagranicznych aktorów odbył kilkuletnie tournée po całej Europie (Auto-da-fe w 1985; Se un giorno in una citta felice… w 1986; Mięso w 1989). W tym okresie wyreżyserował też spektakl poza własnym zespołem – Brat w Teatro Basho – San Giminiano w Modenie 1988. W 1990 roku Teatr Ósmego Dnia wrócił do Polski. Spektakl Ziemia niczyja była ostatnią wspólną pracą reżysera i zespołu. Po 1993 roku kontynuował niektóre wątki dotychczasowej pracy z międzynarodową grupą Sekta (przedstawienie Orbis Tertius). W latach 1995–1998 pełnił funkcję dyrektora artystycznego Teatru Polskiego w Poznaniu (Edmond D. Mameta, 1996). Od 1998 pracował we Włoszech (Cagliostro, 1998 w Arca Teatro w Katanii; Beckett non io, 1999; I veleni di Cagliostro, 2001 i Tilt wg Adamova, 2005 w Teatro Aenigma w Urbino; Mistero i Brama szarańczy, 2004; Correva l’anno 5703 w 2010 i H&G w 2011 w Uqbar Teatro w Weronie); prowadził we Włoszech także pracę pedagogiczną. Od 1993 był dyrektorem artystycznym Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „MALTA” w Poznaniu; dla festiwalu zrealizował widowisko w 2001 roku widowisko Dziecko gwiazd, a później własny dramat Łatwe umieranie (2002) i widowiska plenerowe: Wyprawa (2006), Rabin Maharal i Golem (2009) i Gry z czasem (2012) z zespołem Asocjacja 2006. Z Asocjacją 2006 wystawił również plenerowe spektakle: Bestiariusz Zamkowy (2010), Ziemia Ulro (2011). Współpracuje z Teatrem Aleksandra Fredry w Gnieźnie (Skąpiec Moliera, 2003; Trans-Atlantyk wg Gombrowicza, 2004 i Mała Apokalipsa wg powieści Konwickiego, 2009) i z Teatrem im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy (Zona wg Tarkowskiego, 2003; Plac Wolności na podstawie własnego scenariusza, 2005; Dziady wg Mickiewicza, 2007; Marat–Sade Weissa, 2008 i Czas terroru wg Róży Żeromskiego, 2010). W 2006 zrealizował w warszawskim Teatrze Studio przedstawienie Gra na zwłokę wg Andermana. W 2012 przy współpracy artystów z Asocjacji 2006 zrealizował widowisko plenerowe Thermidor 2006 w Teatrze Miniatura w Gdańsku. Reżyserował także dla telewizji (telewizyjna wersja Ziemi niczyjej w 1993 i Przypadek Ijona Tichego wg Lema dla Teatru Telewizji w 1999; songi teatralne dla poznańskiego ośrodka TVP w 1997; telewizyjnego zapisu Placu Wolności dokonały w 2007 Polskie Wydawnictwa Audiowizualne dla kanału TVP Kultura). Łącznie wyreżyserował blisko 60 przedstawień, jest współautorem lub autorem scenariuszy wszystkich tych widowisk. Prowadzi warsztaty teatralne w całej Europie; od 2003 jest wykładowcą w Akademii Sztuk Pięknych/Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu. W latach 1969–1979 był członkiem Rady Programowej Teatrów Studenckich, a w 1978–1979 jej przewodniczącym, między 1980 a 1985 należał do Zarządu Ośrodka Polskiego Międzynarodowego Instytutu Teatralnego ITI, był członkiem rad programowych Teatru Polskiego w Poznaniu (od 2004–2010) i Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy (od 2007). Jest autorem wielu tekstów teoretycznych i krytyczno-teatralnych drukowanych w Polsce i za granicą; w okresie stanu wojennego uczestniczył w tworzeniu podziemnej prasy; w latach 2002–2006 był stałym felietonistą w poznańskiej edycji „Gazety Wyborczej”. W 2012 w Wydawnictwie Posnania wyszła trzytomowa edycja jego Pism teatralnych. „Plac Wolności” i inne scenariusze teatralne (1982–2010) Pierwszy z trzech, tom Pism teatralnych wybitnego reżysera, współzałożyciela Teatru Ósmego Dnia, wieloletniego dyrektora artystycznego festiwalu Malta. Publikacja zawiera autorskie scenariusze spektakli Lecha Raczaka. We Wzlocie inspirowanym poezją Mandelsztama grali aktorzy poznańskiego Teatru Ósmego Dnia, W Truciznach Cagliostra – aktorzy Teatro Arca z Catanii. Łatwe umieranie jest rezultatem „pospolitego ruszenia” aktorów poznańskich z różnych zespołów teatralnych. Plac Wolności i Czas Terroru powstały zaś w Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy.  Więcej niż jedno życie. Kreacje zbiorowe Teatru Ósmego Dnia (1977–1985). Postzapisy Na tom złożą się postzapisy legendarnych przedstawień Teatru Ósmego Dnia: Więcej niż jedno życie, Ach, jakże godnie żyliśmy, Przecena dla wszystkich i Piołun. Powstały one w latach 70. i 80. ubiegłego wieku. Nie stanowią inscenizacji konkretnego dramatu, nie są też adaptacji jakiegoś utworu literackiego, lecz wynikiem „kreacji zbiorowej” – oryginalnej metody wypracowanej właśnie w Teatrze Ósmego Dnia. Wybitny krytyk teatralny Konstanty Puzyna nazywał ją metaforycznie „pisaniem na scenie”. Aktorzy Ósemek zajmowali się teatrem, ale bardzo aktywnie angażowali (i angażują) się też w życie społeczne, działali w opozycji. Ich przedstawienia to akty artystyczne, ale również akty buntu wobec świata, z którym nie chcieli się pogodzić. Przypłacili to represjami, szykanami, zakazami grania, a w końcu emigracją.  Szaleństwo i metoda. Artykuły, szkice, notatki Trzeci tom Pism teatralnych wybitnego reżysera. Twórca od wielu lat podąża własną artystyczną drogą, której nieodłącznym elementem jest refleksja – zapisywana najpierw na maszynie, a potem na klawiaturze komputera. Część publikowanych tekstów drukowano wcześniej programach do przedstawień, w biuletynach teatru studenckiego lat 70., w prasie codziennej i teatralnej, w rozmaitych opracowaniach. Niektóre ukażą się jednak po raz pierwszy. Raczak pisze przede wszystkim o teatrze, o tym jak ewoluowały jego poglądy na tę dziedzinę sztuki. Nigdy nie odrywa jej jednak od życia: najpierw to życie ma przede wszystkim charakter społeczny, z czasem staje się coraz bardziej indywidualnym aktem. To opowieść nie tylko dla miłośników Melpomeny.  |