Obrazy ponad wszystko |
Sesja I kursu wiodącego OUP Dr Piotr Olkusz Uniwersytet Łódzki 4–5 grudnia 2015 Kiedy teatr zaczęliśmy na nowo oglądać, a nie go słuchać czy odczytywać? Marcel Proust wierzył, że uczestniczy w życiu teatralnym, jedynie podsłuchując głosy ze scen stolicy, ale przecież już wcześniej niejeden paryski flâneur Waltera Benjamina, nasyciwszy wzrok wystawami w paryskich pasażach, ruszał do pawilonów światowych wystaw, by przyglądać się widowiskom z innych kontynentów, nie troszcząc się o zrozumienie słów. Symboliści wierzyli już – niemal wyłącznie – w obraz i muzykę na scenie. Gdyby zaś z wielkiej awangardy teatralnej początku XX wieku przetrwały tylko rysunki i makiety, gdyby spłonęły manifesty i korespondencja, to i tak wiedzielibyśmy o jej wymarzonym teatrze wystarczająco dużo, by docenić tę teatralną rewolucję, która ufundowała nowy teatr. Czytając Barthesa, Braudrillarda, Sontag, uświadamiamy sobie, jak bardzo w XX wieku poszerzył się wachlarz sposobów percypowania rzeczywistości, albo – lepiej – jak bardzo przyzwyczailiśmy się, że uczymy się otaczającego nas świata na różnorodne sposoby. Zwiększył się zbiór zjawisk danych bezpośrednio naszemu spojrzeniu i nauczyliśmy się to spojrzenie bardziej doceniać. Niebywała kariera obrazu w ciągu ostatnich stu lat, tak ciekawie opisywana u teoretyków koncepcji zwrotu wizualnego, towarzyszyła zmianom dwudziestowiecznego teatru. Rozwój inscenizacji, choć od początku zakładał nowy stosunek do tekstu, był przecież uzależniony od nowej definicji wizualności w teatrze. Jeszcze w pierwszej połowie XX wieku scena staje się przestrzenią eksperymentów wielkich malarzy i architektów. Po II wojnie światowej niemal każdy wielki reżyser wypracowuje zaś styl rozpoznawany przez widza już dzięki jednemu spojrzeniu na scenę (czy jej fotografię). I choć kariera obrazu była i jest oceniana również negatywnie (czy wyrażenia „społeczeństwo spektaklu” i „kultura obrazkowa” nie mają pejoratywnego wydźwięku?), to przecież współczesny teatr bardzo często sięga właśnie po obraz jako być może najnaturalniejszy sposób na znalezienie porozumienia z widzem. Choć tak często mówimy o teatrze przez pryzmat tekstu (dramatu), tak często zwracamy uwagę na sceniczne działanie i pozasceniczne oddziaływanie, to przecież najczęściej przechowujemy pamięć o spektaklach, przechowując właśnie ich obrazy. 4 grudnia 2015 {piątek} 18:00 Obraz sceny Wykład Sala Kinowa Wstęp wolny Czy powojennych reżyserów utożsamiamy z określonym sposobem komponowania sceny dlatego, że poznajemy ich prace głównie dzięki fotografiom, czy dlatego, że faktycznie nawiązywali oni kontakt z publicznością głównie (bądź w dużej mierze) dzięki kodowi wizualnemu? Mówimy, że żyjemy w dobie teatru reżyserskiego, ale czy reżyser nie jest przede wszystkim organizatorem wizualności spektaklu (a więc reżyserem-scenografem), jak choćby Robert Wilson? Dlaczego tak wielu reżyserów pracuje latami z jednym scenografem (Ivo van Hove i Jan Versweyveld, Christoph Marthaler i Anna Viebrock, Krzysztof Warlikowski i Małgorzata Szczęśniak)? 5 grudnia 2015 {sobota} Zobaczyć spektakl Seminarium dla grupy roboczej Sala Kinowa Choć nie da się wyodrębnić minimalnej jednostki teatralności czy spektaklu przypominającej w jakimś sensie klatkę filmową, to czy – paradoksalnie – tworząc spójną koncepcję całego spektaklu, reżyserzy nie wychodzą często od komponowania „screenów”? Analizie podane będą wybrane sceny współczesnych przedstawień teatralnych, w których obraz, skojarzenie wizualne bądź teoria plastyczna stały się ważnym kluczem interpretowania tekstu i organizowania spektaklu. Lektury obowiązkowe William John Thomas Mitchell: Zwrot piktorialny, przełożył Marcin Drabek, „Kultura Popularna” 2009 nr 1, s. 4–19. Marcin Drabek: Kultura wizualna, czyli jaka? Nowy paradygmat wizualności, „Kultura Popularna” 2009 nr 1, s. 31–38. Gottfried Boehm: O obrazach i widzeniu. Antologia tekstów, pod redakcją Darii Kołackiej, przełożyły Małgorzata Łukasiewicz, Anna Pieczyńska-Sulik, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2014; część IV: Zwrot ikoniczny; Powrót obrazów, s. 275–305. Dr Piotr Olkusz – adiunkt w Katedrze Dramatu i Teatru Instytutu Kultury Współczesnej Uniwersytetu Łódzkiego, redaktor miesięcznika „Dialog”, recenzent portalu teatralny.pl. Zajmuje się współczesnym teatrem i dramatem europejskim, oraz francuskim teatrem XVIII stulecia. Jest także tłumaczem tekstów teoretycznych i literackich. W ramach kursu wiodącego OUP „Teatr poza teatr” |